Ana içeriğe atla

Enerji yatırımına teşvikler yetmedi

Enerji sektöründe verilen teşvikler yerli üretimi artıramadı. İthalat arttı. Yatırım artışı için öngörülebilir politika ortamı şart.



Yüksek cari açık vererek büyüyebilen Türkiye'de enerji ithalatı en önemli ekonomik sorunların başında geliyor. Cari açığın önemli bir kısmı enerji sektörü kaynaklı olarak gerçekleşiyor.  Türkiye, bu sorunu gidermek için, enerji ithalatına karşı, kömür ağırlıklı yerli kaynaklara yönelim politikası uygulasa da bu politika ithalat artışının önüne geçemedi.



Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı'nın (TEPAV) enerji üretim tesisine sahip 70 sektör temsilcisi ile görüşerek hazırladığı Enerji Yatırımları Anketi'ne göre mevcut teşvik mekanizmaları enerji yatırımlarının artmasına yetmiyor. Şirketlerin daha fazla yatırım yapmak için öncelikli olarak, kamu teşvikleri ve politikalarına ilişkin daha öngörülebilir bir yatırım ortamına ihtiyacı var.
Kısa vadeli ve sık sık değişikliğe uğrayan politikalar ve özellikle kamu desteği alanındaki belirsizlikler, yatırımların geri dönme süresini belirsiz hale getirerek, özellikle küçük ölçekli firmaların yenilenebilir enerji alanında yatırım yapmaktan uzaklaştırıyor.



TEPAV, ekonomideki kırılganlığın önüne geçmek için yerli ve ucuz olan yenilenebilir enerjiye öncelik veren bir enerji politikasına ihtiyaç olduğuna dikkat çekiyor. Yenilenebilir enerji Türkiye’de sanayi dönüşümünü tetikleyebilecek alanlardan biri. Yerli yenilenebilir teknolojilerin gelişmesine verilecek destek, cari açık kaynaklı ekonomik kırılganlığı azaltıp Türkiye'nin orta gelir tuzağını aşmasına yardımcı olabilir.



Cari açığa etki

TEPAV'ın raporuna göre enerji yatırımları teşviklere rağmen gerekli seviyede artmıyor.

Teşvikler, resmi olarak yerli kömürü desteklemek üzere tasarlanmış olmasına rağmen, yıllar içerisinde ithal kömür kullanımının arttığı görülüyor. Bu tablo Türkiye’deki yerli kömür teşvik sisteminin istenilen amaca ulaşamadığını gösteriyor.

Firmalar yenilenebilir enerji yatırımı yapmak için ise teşviklerden ziyade 'kamunun öngörülebilir politikası' dikkate alıyor. Yüz yüze görüşmelerde de ortaya çıkan bu durum, yatırımların geri ödeme süresini belirsiz hale getirdiği için özellikle küçük ölçekli firmaları bu alanda yatırım yapmaktan uzak tutuyor. Politikalardaki belirsizlik aşılırsa bu alanda yatırımlar artabilir ve sektörde daha hızlı bir büyümenin beklenebilir.



Raporu hazırlayanlardan TEPAV Program Yöneticisi Bengisu Özenç, "Yenilenebilir enerji ekonomik ve çevresel faydalarının yanı sıra Türkiye'nin itibarını artıracak bir şey. Türkiye'de kamu, dünyadaki gelişmeleri 10 yıl geriden takip ediyor. Yatırım alanını açsa cari açık ve orta gelir tuzağını aşacak bir imkana kavuşabilir. Kamunun enerji ve sanayi stratejisini yeniden oluşturması gerekir. Bürokratik engelleri ortadan kaldırsın yeter" dedi.

Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (ILO) son raporuna göre enerjide en yüksek istihdam yaratma oranına sahip. Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı'nın (IRENA) raporuna göre ise dünyada 8.1 milyon kişi yenilenebilir enerjiden ekmek yiyor.



Bürokrasi engeli

Kömüre ve diğer fosil yakıtlara göre daha düşük maliyetli olan yenilenebilir enerjide yapısal ve bürokratik sorunlar çözülürse Türkiye’nin kısa vadede enerji alanında atılım yapabileceği görülüyor.


Türkiye'de yenilenebilir enerjiye teşviklerin yurtdışındaki diğer uygulamalara göre daha kısa süreli ve düşük oranda veriliyor olması, bu teşviklerin yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üreten yatırımcılar tarafında çekiciliğini azaltıyor.



Enerji sektörü hedeflerinde Türkiye’nin güneş enerjisinden elektrik üretim kapasitesinin 10 GW, rüzgarda ise 16 GW olarak belirlendiği görülüyor. 2016 Temmuz sonu itibariyle, rüzgarda 5,1 GW, güneşte ise ancak 506 MW seviyesinde olan kurulu gücün 2023 hedeflerinin de altında olduğu görülen seviyelere ulaştırılabilmesi için kamunun daha aktif bir politika izlenmesi gerekiyor.

Avrupa’nın en yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip ülkelerinden biri olan Türkiye, bu potansiyelinin sadece çok düşük bir oranını üretime yönlendirilebiliyor.




Destek kısa vadeli

Türkiye'de yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, gücü azami beş yüz kilovatlık üretim tesisleriyle mikro kojenarasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüklerinden muaf. Ayrıca Türkiye Elektrik İletim AŞ'nin yenilenebilir enerji tesislerinin sisteme bağlanmasına öncelik verme zorunluluğu var.


Yenilenebilir enerjide tarife garantileri projelerin ilk 10 yılı, yerli teknolojiler için tanımlanmış ek prim ödemeleri ise projenin yalnızca ilk beş yılı için ödeniyor.

Yatırım ekipmanı satın alma, KDV muafiyeti, yatırım ekipmanı ithal etmede gümrük vergisi muafiyeti, gelir vergisi stopaj muafiyeti gibi destekler de sadece altıncı bölgede (Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van illeri ve Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri) yapılan yatırımlar için geçerli.



Kömüre yıllık
31.2 milyar dolar teşvik

IMF'nin kömürün hava kirliliği ve sağlık gibi dışsal maliyetlerinin de hesaba kattığı çalışmasında Türkiye’nin yıllık 31.2 milyar dolarlık (GSYH’ın yüzde 3,8’i) kömür teşviki verdiği hesaplanıyor. Bu rakam, GSYH'nin yüzde 3.8'ini oluşturuyor.


Türkiye, 2013-2015 arasında yüzde 25 artışla fosil yakıt teşviklerini oransal olarak en çok artıran ilk 20 ülke arasında.

Toplam enerji arzı içinde kömürün payı yüzde 27 seviyesinde bulunuyor. TEPAV'ın araştırması, teşvikler artsa da 1980-2014 arasında kömür arzı içinde ithalatın payının yüzde 8'den yüzde 55'e tırmandığını gösteriyor. Yatırımcıların ithal kömüre yönelmesindeki en önemli neden ise yerli kömürün enerji içeriğinin benzer maliyetlere sahip Hindistan, Kanada gibi ülkelerden daha düşük olması. Özetle fosil yakıt yatırımları finansal açıdan sürdürülebilir değil.



Yenilenebilirde
finansman düşük

Şirketler, yatırımlarda kısa-orta vadede özellikle kömür ve doğal gaz yatırımlarında finansal zorluk bekliyorlar. Katılımcıların yüzde 75’i kömür, yüzde 71.4’ü ise doğal gaz yatırımlarında finansal zorlukla karşılaşacaklarını düşünüyor. Kömür konusundaki bu kötümserlik, yenilebilir enerji konusunda yerini iyimserliğe bırakıyor. Özellikle orta büyük ölçekli yatırımcılar, yüzde 53 oranında yenilebilir enerji finansmanı konusunda geleceğe daha umutlu bakıyor.

Özenç “2012 yılından beri Türkiye’de 14 GW’lık kömürlü santral projesi ertelendi ya da tamamen iptal oldu. Sürdürülebilir kalkınma alanındaki küresel gelişmeler ve Paris Anlaşması sürecinde atılması gereken adımları da göz önünde bulundurduğumuzda, kömür yatırımlarının üzerindeki baskının giderek artacağını öngörebiliyoruz. Türkiye’yi ekonomik açıdan zor bir pozisyona sokmamak için, yerli ve ucuz olan yenilebilir enerji kaynaklarına ağırlık veren bir enerji politikasına ihtiyaç var” dedi.




Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

IMF Karşıtı Annenin IMF Uzmanı Kızı

Cumhuriyet Halk Partisi Parti Meclisi üyeliğine seçilen Bilkent Üniversitesi Ekonomi Bölümü Başkanı ve IMF eski ekonomisti Doç. Dr. Selin Sayek Böke , üniversitede iktisat eğitimi alma kararının hayatının en güzel hatası olduğunu söylüyor. Anne Selin Sayek Böke ile ekonomist Selin Sayek Böke arasındaki dengeyi annesinden ilham alarak koruduğunu vurgulayan Böke, "CHP'de herkesin daha mutlu, refah içinde yaşayabileceği ekonomik ortamı sağlayacak politikalar üretilmesine katkıda bulunarak bunları somutlaştırmaya katkıda bulunacağım" diyor. Dünya Bankası ve IMF kariyerine sahip, güleryüzlü ve sıkı bir makro iktisatçı olarak bilinen Selin Sayek Böke ile CHP Parti Meclisi üyeliğinden annesi Türk Tabipler Birliği eski Başkanı Füsun Sayek ile olan ilişkisine kadar birçok konuyu masaya yatırdık. Böke, 11 yaşındayken kardeşi ile 'gazetecilik oyunu' oynadıklarını, hazırladıkları gazeteye ekonomi yazılarını yazdığını paylaşıyor. Kendisini ekonomi alanına yönle...

İran, Sıtkı Ayan’dan sorulur

Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve oğlu Bilal Erdoğan arasında geçtiği iddia edilen ikinci telefon görüşmesinde adı geçen işadamı Sıtkı Ayan, özellikle AKP döneminde parlayan isimlerin başında geliyor. WikiLeaks belgelerinde de adı geçen Sıtkı Ayan’ın ismi İran ile yapılan ticari anlaşmalar ve yüksek devlet teşvikleriyle anılıyor.   Sivas’ın Gölova beldesinde doğup büyüyen Sıtkı Ayan, İstanbul İmam Hatip Lisesi ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’ni bitirdi. Mesleğini icra yerine petrol işine girdi. Ayan’ın, İran ve Sudan’da petrol ve doğalgaz sahalarıyla ilgili yatırımları bulunuyor. WikiLeaks belgelerine göre ABD Ankara Büyükelçiliği’nden gönderilen kripto, Başbakan Erdoğan’ın İran’daki etkinliğini ve ilişkisini ortaya koyuyordu. ABD elçiliğinin belgesinde, 22 Şubat’ta Türk gazetelerinde İran ile Türkiye arasında müşterek bir yatırım projesi imzalandığı ve buna göre kurulacak olan yeni bir doğalgaz boru hattının, İran gazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyacağı belirt...

Panama Belgeleri: Hayyam Bey'in cenneti

Panama belgelerine göre Hayyam Garipoğlu, Sümerbank’a el konulmadan önce Niue’de bir şirket kurdu. Yaptığı açıklamada “Niue’nun adını bile duymadım” dedi. Panama belgelerinde, Türkiye tarihinin en büyük banka batırma olayına imzasını atan Hayyam Garipoğlu’nun da dört off-shore şirketi ile yer aldığı ortaya çıktı. Belgelere göre Garipoğlu’nun, Sümerbank davasında adı geçen Olsten Marketing Co Ltd’nin yanı sıra üç ayrı off-shore şirketi daha var. Bu şirketlerden biri Olsten Marketing’in kapatılmasından hemen sonra kurulan Niue merkezli Unitrade International Ltd olsa da Garipoğlu, Niue’nun neresi olduğunu dahi bilmediğini ifade ederek bu şirketin kendisine ait olduğunu yalanladı. Olsten, Mossfon müşterisi Sümerbank ile ilgili dava dosyasına göre Garipoğlu, Sümerbank’a el konulmadan bir gün önce, kendisine ait olan Romania International Bank’a 8 milyon dolar transfer etti, buradan da yine kendi paravan şirketi Olsten Marketing’in hesabına aktardı. Panama belgelerine göre...

#ParadisePapers: Off-shore biraderler

Berat ve Serhat Albayrak’ın Çalık Holding’de yönetici olduğu dönemde holdinge bağlı çok sayıda off-shore şirketi kurulmuş. Serhat Albayrak bu şirketlerden birinin bizzat direktörü. Dünyanın dört bir yanından çok sayıda politikacı ve iş insanının off-shore bağlantılarını ortaya çıkaran Paradise Papers’ta Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın damadı Enerji Bakanı Berat Albayrak’ın ağabeyi Serhat Albayrak’ın da ismi geçiyor. Serhat Albayrak, belgelere göre Malta’da bir off-shore şirketle bağlantılı görünüyor. Frocks International Trading Ltd adlı şirkette Albayrak’ın yanı sıra Çalık Holding çalışanları Mehmet Gökdemir, Murat Tarı ve Şafak Karaaslan şirket yetkilileri arasında bulunuyor. Murat Tarı 2000-2005 yılları arasında Çalık Holding’de genel müdür olarak görev yaptı. Mehmet Gökdemir Çalık Holding’e bağlı GAP Tekstil yönetim kurulu üyesi, Şafak Karaaslan Çalık Holding’in dış ilişkiler sorumlusu. Serhat Albayrak da söz konusu dönemde Çalık Holding genel müdürlüğünü yürütüyordu. ...